Czy można odwoła darowiznę na rzecz NGO?

Niezależnie od tego, czy darowizna została już wykonana, czy jeszcze nie, darczyńca może ją odwołać, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego tzw. „rażącej niewdzięczności”. Z perspektywy realiów ngo ta przesłanka wydaje się bardzo trudna do spełnienia… To sąd w każdej, indywidualnej sprawie rozstrzyga, czy doszło do „rażącej niewdzięczności” obdarowanego. W praktyce są to przypadki np. popełnienia przez obdarowanego przestępstwa lub ciężkiego naruszenia obowiązków rodzinnych względem darczyńcy czy nieudzielenie mu pomocy w chorobie.

Sąd Najwyższy uznał, że nie uzasadniają odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny (wyrok z 2.12.2005 r., II CK 265/05, Biul. SN 2006, Nr 3, poz. 11). Może to dotyczyć np. dzieła sztuki, innych przedmiotów codziennego użytku, sprzętu rehabilitacyjnego czy nieruchomości darowanej na rzecz organizacji.

Przesłanka „rażącej niewdzięczności” bywa nadinterpretowana. O odwołaniu darowizny z tego powodu nie może przesądzić subiektywne nastawienie darczyńcy, ale konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonym środowisku społecznym (postanowienie SN z 16.01.2015 r., III CSK 312/14).

Nawet jeżeli doszło do rażącej niewdzięczności, darowizna nie może być odwołana z tego powodu, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Gdy w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Przesłanka „rażącej niewdzięczności” ma też znaczenie po śmierci donatora – dla jego spadkobierców, którzy mogę chcieć „odzyskać” darowany organizacji majątek.

Spadkobiercy darczyńcy mogą starać się o odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności tylko wtedy, gdy:

• darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo

• obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub

• umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

W przypadku darowizny na rzecz ngo spadkobiercy mogą więc skutecznie powoływać się ewentualnie głównie na tą pierwszą okoliczność.

Darowizna nie może być jednak odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Obowiązuje to zarówno samego darczyńcy, jak również jego spadkobierców.

Na koniec przytoczmy jeszcze wyjątek od wszystkich wyżej wymienionych reguł… Wyjątek, który może znaleźć zastosowanie także w pracy sektora pozarządowego. Okazuje się, że żadna z omówionych dotąd przyczyn nie uzasadnia odwołania darowizny, jeżeli darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego. Przykładem takiej darowizny niepodlegającej odwołaniu jest donacja umotywowana wdzięcznością za okazaną pomoc (np. uratowanie życia) lub dla wsparcia osoby znajdującej się w potrzebie pomocy. W przypadku darowizny na rzecz organizacji pozarządowej warto zadbać o to, aby w szczególności te znaczące akty darowizny zostały opisane i umotywowane w stosowny sposób (np. darowizna od dawnego wychowanka na rzecz placówki prowadzonej przez ngo, darowizna jako akt wdzięczności i docenienia za pomoc dla osób bliskich darczyńcy).