Czy fundacje opiniują powołanie i odwołania dyrektora instytucji kultury?

Zgodnie z art. 15 ust. 1 Ustawy z dnia 25.10.1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej powołanie i odwołanie dyrektora instytucji kultury wiąże się z obowiązkiem zasięgnięcia opinii „związków zawodowych działających w tej instytucji kultury oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych właściwych ze względu na rodzaj działalności prowadzonej przez instytucję”.

Zwrócenie się o wyrażenie opinii przez ww. podmioty jest:

• obowiązkowe jeżeli dyrektor instytucji kultury jest powoływany poza konkursem.

• fakultatywne, gdy dyrektor jest powoływany w trybie konkursu (na podstawie art. 16 Ustawy),

• obowiązkowe przed dokonaniem odwołania dyrektora (niezależnie od tego, czy dyrektor został wyłoniony w drodze konkursu).

Opinia co prawda nie jest wiążąca dla organu podejmującego decyzję w sprawie rozpoczęcia lub zakończenia współpracy z dyrektorem, ale nie można jej bagatelizować. Niedopełnienie tego obowiązku, a nawet pominięcie jednego z uprawnionych związków zawodowych lub stowarzyszeń, skutkuje wadliwością aktu powołania dyrektora (wyrok WSA w Łodzi z 23.10.2015, II SA/Łd/570/15; wyrok NSA z 8.08.2012 r., II OSK 1295/12).

Przyjrzyjmy się więc temu przepisowi bliżej.

Należy zasięgnąć opinii wszystkich związków zawodowych, które działają w danej instytucji, niezależnie od tego, czy są one reprezentatywne w rozumieniu prawa pracy, czy nie.

  Definicje i zasady działania związków zawodowych są zawarte w Ustawie z dnia 23.05.1991 r. o związkach zawodowych. W jej art. 1 ust. 1 i 2 czytamy, że „związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji”.

Drugie pojęcie z art. 15 ust. 1 Ustawy czyli „stowarzyszenia zawodowe i twórcze” nie zostało dotąd zdefiniowane ustawowo, a jego zakres budzi wiele pytań w praktyce…

Zacznijmy od tego, że samo stowarzyszenie stanowi dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych (art. 2. ust. 1. Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach).

W orzecznictwie przyjęto powszechnie, że pojęcie „stowarzyszenia zawodowe i twórcze” należy „rozumieć szeroko” (np. wyrok NSA z dnia 17.04.2023 r., II OSK 1190/20). Co to oznacza? Chodzi o stowarzyszenia, które funkcjonują na terenie działania organizatora, zrzeszające twórców i inspirujące działalność twórczą (wyrok NSA z 12.01.2012 r., sygn. akt II OSK 2545/11; wyrok NSA z 4.08.2009 r., II OSK 834/09).

Stowarzyszenia te muszą:

•prowadzić działalność na tym samym terenie, co dana instytucja (wyrok WSA w Warszawie z 21.09.2011, II SA/Wa 1447/11);

•być właściwe ze względu na rodzaj prowadzonej działalności przez instytucję kultury (np. w przypadku muzeum jest to Stowarzyszenie Muzealników Polskich) – (wyrok NSA z 5.05.2022, II OSK 3541/19);

  Do wyrażenia opinii są uprawnione zarówno stowarzyszenia zwykłe, jak i rejestrowane w KRS. Czy fundacje również?

Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach omawiany obowiązek zasięgania opinii nie obejmuje fundacji. Kanwą tego rozstrzygnięcia był zarzut przez odwołanego dyrektora, który uznał, że wójt nie zwrócił się po opinię do fundacji, z którą współpracowała zarządzana przez niego instytucja. WSA jednak nie podzielił tej argumentacji, opierając się na literalnym brzmieniu art. 15 ust. 1 Ustawy (wyrok WSA w Gliwicach z 15.12.2017 r. sygn. akt IV SA/Gl 108/17).

Organizatorzy instytucji kultury próbują znajdować argumenty po to, aby ominąć ten obowiązek. Jak dotąd wszystkie takie pomysły były chybione…

Zauważmy, że prawo nie przewiduje możliwości ograniczenia w zasięganiu opinii:

•tylko do tych stowarzyszeń, których członkiem jest powoływany/odwoływany dyrektor (wyrok NSA z dnia 17.04.2023 r., II OSK 1190/20). Nie daje również uzasadnienia na pominięcie opinii to, że dyrektor nie jest członkiem żadnej organizacji;

•wyłącznie do organizacji, które działają w danej instytucji kultury lub z nią współpracują;

•jedynie do organizacji działających w danej gminie – nie można wykluczyć organizacji o zasięgu ponadlokalnym czy krajowym (wyrok NSA z 8.08.2012 r., sygn. II OSK 1295/12).

Zejdźmy stopień niżej i zajmijmy się teraz sprawami czysto technicznymi.

Praktycznie rzecz ujmując, organizator występujący o wyrażenie opinii powinien załączyć do swojego pisma niezbędne informacje i materiały na temat osoby kandydata, ponieważ ułatwi to dokonanie merytorycznej oceny, a dana organizacja nie musi przecież w ogóle znać opiniowanego kandydata na dyrektora.

Zarówno wystąpienie o wyrażenie opinii, jak i samo stanowisko w sprawie kandydata może przybrać formę elektroniczną – prawo tego nie zabrania. Tak samo, jak wyznaczenia terminu na informację zwrotną.

Na podstawie art. 30 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych, w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których przepisy prawa pracy zobowiązują pracodawcę do współdziałania z zakładową organizacją związkową, pracodawca jest obowiązany zwrócić się do tej organizacji o informację o pracowniku korzystającym z jej obrony. Nieudzielenie tej informacji w terminie 5 dni od dnia otrzymania przez zakładową organizację związkową wniosku zwalnia pracodawcę z obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w sprawach dotyczących tego pracownika.

Analogicznej lub przynajmniej zbliżonej zasady nie zawarto w ustawie Prawo o stowarzyszeniach, ani w Ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Zatem stowarzyszenia zawodowe i twórcze nie są związane ustawowo żadnym terminem na wyrażenie opinii. Tym bardziej warto, aby organizator dodatkowo zmotywował organizację, zakreślając jej termin na wyrażenie opinii. Jest to dopuszczalne zdaniem WSA w Szczecinie (wyrok z 12.03.2008 r., sygn. akt II SA/Sz 1160/07). Zdaniem sądu taki termin powinien być „rozsądny”, a zakreślony przez organizatora w rozpatrywanej sprawie czasokres pięciu dni, był odpowiedni.