Nazwy obiektów przestrzeni publicznej oraz pomniki – propozycje nowych przepisów

Ustawa wprowadza definicje pojęć, których dotyczy, i tak: obiekt przestrzeni publicznej to gminna lub powiatowa jednostka organizacyjna, wojewódzka samorządowa jednostka organizacyjna, jednostka pomocnicza gminy, budowla, obiekt, urządzenie użyteczności publicznej, w tym droga, ulica, most i plac.

Patron w rozumieniu ustawy to nazwa obiektu przestrzeni publicznej odwołująca się do imienia, nazwiska, przydomku lub pseudonimu:

• historycznego władcy Państwa Polskiego lub księcia polskiego okresu rozbicia dzielnicowego;

• Ojca Niepodległości w rozumieniu ustawy z 7 kwietnia 2017 r. o Narodowych Obchodach Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 866),

• innej osoby zasłużonej dla budowania i umacniania Państwa Polskiego, tożsamości Narodu Polskiego lub dla rozwoju społeczeństwa poprzez: udział w walce o niepodległość lub ochronę granic Państwa Polskiego, zaangażowanie w rozwój gospodarczy Państwa Polskiego lub dorobek artystyczny, naukowy lub działalność społeczną;

• osoby ogłoszonej świętą lub błogosławioną przez Kościół Katolicki lub inny kościół chrześcijański.

Patronat oznacza nazwę obiektu przestrzeni publicznej odwołującą się do:

• organizacji lub instytucji, w tym wojskowych i harcerskich jednostek organizacyjnych, które zasłużyły się w co najmniej jeden sposób spośród wymienionych wyżej sposobów zasłużenia się dla budowania i umacniania Państwa Polskiego, tożsamości Narodu Polskiego lub dla rozwoju społeczeństwa;

• wydarzenia, przedmiotu, daty lub miejsca symbolicznie związanych z działalnością osób, które można uznać za patrona, lub z innych względów istotnych dla budowania i umacniania tożsamości Narodu Polskiego;

• grupy osób, w której skład wchodzą osoby, które można uznać za patrona.

Natomiast pomnik to także kopce, obeliski, kolumny, rzeźby, posągi, popiersia, kamienie pamiątkowe, płyty i tablice pamiątkowe znajdujące się na nieruchomości stanowiącej własność lub będącej w posiadaniu jednostki samorządu terytorialnego, związku jednostek samorządu terytorialnego lub związku metropolitarnego.

Ustawa, w art. 4, przewiduje zamknięty katalog przypadków, gdy można by było zmienić patrona lub patronat, czyli w razie:

1. jednoczesnego ustanowienia tego patrona lub patronatu jako nazwy innego obiektu przestrzeni publicznej w celu zapewnienia godniejszej formy upamiętnienia;

2. ujawnienia, nieznanych publicznie w chwili ustanowienia patrona lub patronatu, okoliczności, które kwestionują zasadność uznania danej nazwy za patrona lub patronat zgodnie z przytoczonymi wyżej definicjami;

3. ujawnienia, nieznanych publicznie w chwili ustanowienia patrona lub patronatu, czynów związanych z działalnością publiczną osoby, grupy osób, organizacji lub instytucji, które polegały na: propagowaniu komunizmu, nazizmu, faszyzmu lub innego ustroju totalitarnego lub technik i praktyk działania właściwych takiemu ustrojowi, stosowaniu metod i praktyk działania właściwych ustrojowi totalitarnemu, a także szpiegostwie na rzecz obcego państwa lub udziale w spisku przeciwko suwerenności i niepodległości Państwa Polskiego.

Co zastanawiające, ustawa przewiduje przepisy, zgodnie z którymi uchwały dotyczące zmiany patrona lub patronatu podjęte przez organ jednostki samorządu terytorialnego, związku jednostek samorządu terytorialnego albo związku metropolitalnego, które są niezgodne z art. 4 ustawy, mają być nieważne. Organ nadzoru stwierdzi nieważność takiej uchwały i wówczas trzeba będzie w ciągu 7 dni przywrócić poprzednią nazwę, zaś w razie nieprzywrócenia jej w ciągu 14 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia nadzorczego, wojewoda zapewni jej przywrócenie na koszt danej jednostki samorządowej.

Ustawa przewiduje też przepisy przejściowe, z których wynika m.in., że:

• uchwały dotyczące zmiany patrona lub patronatu podjęte od 1 stycznia 2022 r. do dnia poprzedzającego dzień wejścia w życie ustawy, które są niezgodne z art. 4 ustawy, mają być nieważne; organ nadzoru będzie musiał dokonać stwierdzenia nieważności takiej uchwały w ciągu miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy;

• uchwały dotyczące usunięcia pomnika podjęte od 1 stycznia 2022 r. do dnia poprzedzającego dzień wejścia w życie ustawy, które są niezgodne z art. 4 ustawy, także mają być nieważne;

• w przypadku podjęcia w okresie od 12 września 1989 r. do 31 grudnia 2021 r. uchwały o nadaniu obiektowi przestrzeni publicznej nazwy, o której mowa w przytoczonym wyżej art. 3 ustawy, jednostka samorządowa w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy przywraca poprzednią nazwę albo nadaje patrona lub patronat, jeżeli obiekt przestrzeni publicznej nie posiadał wcześniej innej nazwy albo nazwa poprzednia była niezgodna z przepisami ustawy z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gmin, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1103).

Przy okazji zmianę przewidziano także w art. 11b ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego, zgodnie z którą zdanie pierwsze tego przepisu ma stanowić, że Prezes Rady Ministrów może zlecać organizacjom pozarządowym podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego realizację zadań publicznych z pominięciem otwartego konkursu ofert, w szczególności ze względu na ważny interes społeczny lub ważny interes publiczny. Zgodnie z obecnym brzmieniem tego przepisu, Prezes Rady Ministrów, jeżeli jest to niezbędne ze względu na ochronę życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na ważny interes społeczny lub ważny interes publiczny, może zlecać organizacjom pozarządowym oraz podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego realizację zadań publicznych z pominięciem otwartego konkursu ofert.