Kurator dla osoby niepełnosprawnej na wniosek NGO. Wątpliwości związane z nowymi przepisami

Jeżeli pełnoletnia osoba niepełnosprawna potrzebuje wsparcia w prowadzeniu wszelkich spraw, spraw określonego rodzaju albo załatwieniu określonej sprawy, ustanawia się dla niej kuratora. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy. Zanim przyjrzymy się szczegółom tej procedury, zastanówmy się, kim jest… osoba niepełnosprawna w rozumieniu tych regulacji?

Obecnie w wielu przepisach szczególnych oraz w języku instytucji pomocy społecznej funkcjonuje inne określenie - „osoba z niepełnosprawnością” (skrót: OZN). Niemniej w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym i kodeksie postępowania cywilnego pozostało sformułowanie „osoba niepełnosprawna”, więc dla porządku w dalszej części artykułu będziemy używać takiego sformułowania.

W przepisach obu ww. ustaw nie ma definicji legalnej „osoby niepełnosprawnej”. W orzecznictwie sądów utrwaliła się praktyka, aby nie poprzestawać na definicji niepełnosprawności z Ustawy z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Ta ustawa przez niepełnosprawność rozumie trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy (art. 2 pkt 10).

Innymi słowy – to, że wnioskodawca posiada bądź nie posiada orzeczenia o stopniu niepełnoprawności, wcale nie przesądza, że otrzyma bądź nie otrzyma kuratora na mocy postanowienia sądu opiekuńczego. O wyznaczenie kuratora może wnioskować nie tylko sam niepełnosprawny. Może to zrobić także organizacja pozarządowa, ale pod pewnymi warunkami.

Kuratora w trybie art. 183 k.r.o. ustanawia sąd opiekuńczy w trzech przypadkach:

1.  na wniosek osoby niepełnosprawnej (art. 600 § 1 k.p.c.);
2. na wniosek organizacji pozarządowej, do której zadań statutowych należy:

•  ochrona praw osób niepełnosprawnych,

•  udzielanie pomocy takim osobom lub

• ochrona praw człowieka,

W takim przypadku prawo wymaga zgody samej osoby niepełnosprawnej (art. 600 § 1 w zw. z art. 546 § 3 k.p.c.). Najlepiej taką pisemną zgodę załączyć do wniosku. Wystarczająca jest zwykła forma pisemna, prawo nie wymaga, aby podpis był poświadczony notarialnie, ani żeby samo oświadczenie miało formę aktu notarialnego. Warto też dołączyć do wniosku statut naszej organizacji. Nie ma przy tym znaczenia, czy jesteśmy stowarzyszeniem, fundacją, kołem gospodyń wiejskich czy innym rodzajem ngo. Istotne jest to, aby nasze cele statutowe pokrywały się z tymi, wskazanymi w ustawie.

Osoba, która ma mieć wyznaczonego kuratora, nie musi być podopiecznym naszej organizacji, ani tym bardziej członkiem. Również osoba proponowana na kuratora nie musi być członkiem, ani współpracownikiem wnioskującej organizacji.

3) z urzędu – gdy stan osoby niepełnosprawnej wyłącza możliwość złożenia wniosku o ustanowienie kuratora lub wyrażenia zgody na jego powołanie, a także w przypadku oddalenia wniosku o ubezwłasnowolnienie (art. 600 § 2, art. 558 § 2 k.p.c.).

Nowelizacja z 2023 r. dookreśliła, że kurator musi:

• być osobą pełnoletnią (wcześniej wzbudzało wątpliwości sądów, czy można wyznaczyć na kuratora 16- czy 17-letnie dziecko lub wnuka osoby niepełnosprawnej),

• wyrazi zgodę na podjęcie takiej funkcji,

• mieć kwalifikacje osobiste, które uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywał się z powierzonych jej obowiązków (w grę wchodzi np. silna więź z osobą niepełnosprawną, długoletnia znajomość, wzajemne zaufanie, ale też formalne wykształcenie, np. ukończone studia psychologiczne, medyczne, kursy pierwszej pomocy, opieki paliatywnej, asystenta rodziny itp.).

Osoba niepełnosprawna – niezależnie od tego, czy sama wnioskuje do sądu - może wskazać kandydata na kuratora. Z tym że sąd nie jest związany taką sugestią.

Ponadto przy wyborze kuratora i określeniu zakresu jego obowiązków oraz uprawnień sąd opiekuńczy uwzględnia w szczególności sposób funkcjonowania osoby niepełnosprawnej, w tym w zakresie jej funkcji intelektualnych oraz sposobu porozumiewania się z otoczeniem. Pod tymi prawniczymi sformułowaniami kryje się np. znajomość po stronie kuratora języka migowego czy języka obcego, którym posługuje się osoba niepełnosprawna.

Skoro wiemy już, kto może wnioskować o wyznaczenie kuratora i jakie powinien on spełniać warunki, sprawdźmy, jaki ma zakres obowiązków. Mówiąc językiem prawniczym – „to zależy”…

Kurator dla osoby niepełnosprawnej był dotąd uprawniony jedynie do dokonywania czynności faktycznych, czyli wspierania osoby niepełnosprawnej w codziennym funkcjonowaniu (np. pomoc w sprzątaniu, w zakupach, przygotowywaniu posiłków, dbaniu o higienę, wysyłce poczty itd.).

Za sprawą omawianej nowelizacji kurator dla osoby niepełnosprawnej może zostać powołany przez sąd opiekuńczy także do reprezentowania osoby niepełnosprawnej. Oznacza to upoważnienie do występowania przed sądami lub organami administracji w sprawach dotyczących niepełnosprawnego (np. sprawach majątkowych, zarządzania prawami autorskimi, działu spadku, najmu lub sprzedaży nieruchomości, załatwiania spraw w OPS, ZUS, US i innych urzędach).

Sąd opiekuńczy może określić sprawę lub zakres spraw wskazanych w postanowieniu o ustanowieniu kuratora, w których jest on uprawniony do reprezentowania osoby niepełnosprawnej.

Jeżeli kurator nie zostanie wyznaczony do reprezentowania osoby niepełnosprawnej, wówczas:

• nie jest przedstawicielem ustawowym osoby niepełnosprawnej. Jego pomoc ogranicza się do czynności faktycznych, a nie prawnych.

• może dokonywać czynności prawnych w imieniu osoby niepełnosprawnej, jeżeli otrzymał od niej stosowne pełnomocnictwa.

• może pełnić swoją funkcję obok pełnomocnika (procesowego/ administracyjnego).

Nowelizacja dodała zasadę, że kurator ma obowiązek uzgadnia

z osobą niepełnosprawną sposób prowadzenia lub załatwienia jego spraw i informować osobę niepełnosprawną o podjętych działaniach oraz ich wynikach, tak aby mogła podejmować decyzje i działania odpowiednie do aktualnego stanu sprawy.

Nie doprecyzowano jednak, czy należy dokumentować ww. czynności, np. w formie protokołu lub notatki. Jeżeli kurator zajmuje się zarządzaniem majątkiem osoby niepełnosprawnej, a tym bardziej zbywaniem jej zasobów (np. nieruchomości) wskazane jest udokumentowanie podjęcia takiej decyzji wspólnie z osobą niepełnosprawną – dla celów dowodowych.

Jeżeli mowa o sprawach majątkowych i finansowych… Odpowiedzmy na pytanie, czy kuratorowi należy się wynagrodzenie za jego pracę?

Cóż… - „to zależy”.

Kurator ma prawo do wynagrodzenia za swoją działalność oraz do zwrotu uzasadnionych wydatków, które poniósł w związku ze swoimi czynnościami. To, czy je otrzyma, zależy w głównej mierze od decyzji sądu opiekuńczego.

Sąd wzywa wnioskodawcę do uiszczenia zaliczki na pokrycie kosztów działania kuratora w wyznaczonej wysokości i wyznaczonym terminie. Jeżeli o ustanowienie kuratora wnosi więcej niż jeden wnioskodawca, przewodniczący wzywa każdego z nich do uiszczenia zaliczki w równych częściach lub w innym stosunku według swego uznania. W razie nieuiszczenia zaliczki przewodniczący zwraca wniosek.

Koszty działania kuratora obciążają tymczasowo:

1) wnioskodawcę – odpowiednio do zakresu spraw wskazanych we wniosku;

2) Skarb Państwa – w pozostałym zakresie.

Wynagrodzenie kuratora obowiązanego do rozliczenia podatku od towarów i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie z obowiązującą stawką tego podatku.

Przyznając postanowieniem koszty kuratorowi, sąd rejestrowy orzeka jednocześnie o obowiązku zwrotu kosztów poniesionych tymczasowo przez wnioskodawcę lub Skarb Państwa solidarnie od osoby prawnej, dla której kurator został ustanowiony, oraz osób obowiązanych do powołania organu uprawnionego do reprezentacji. Osoby te nie ponoszą jednak kosztów działania kuratora, jeżeli podjęły, z zachowaniem należytej staranności, czynności zmierzające do powołania lub wyboru organu uprawnionego do reprezentowania podmiotu.

Sąd rejestrowy może postanowieniem przyznawać kuratorowi zaliczki na wydatki w miarę dokonywanych czynności

Brzmienie art. 183 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - od 15 lutego 2024 r.:

§ 1. Jeżeli pełnoletnia osoba niepełnosprawna potrzebuje wsparcia w prowadzeniu wszelkich spraw, spraw określonego rodzaju albo załatwieniu określonej sprawy, ustanawia się dla niej kuratora. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.

§ 1(1). Kurator dla osoby niepełnosprawnej jest powołany do jej reprezentowania tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi. Sąd opiekuńczy może określić sprawę lub zakres spraw wskazanych w postanowieniu o ustanowieniu kuratora, w których jest on uprawniony do reprezentowania osoby niepełnosprawnej.

§ 1(2). Kuratorem może zostać ustanowiona osoba pełnoletnia, która wyraziła na to zgodę i której kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z powierzonych jej obowiązków kuratora osoby niepełnosprawnej. Osoba niepełnosprawna może wskazać kandydata na kuratora.

§ 1(3). Przy wyborze kuratora i określeniu zakresu jego obowiązków oraz uprawnień sąd opiekuńczy uwzględnia w szczególności sposób funkcjonowania osoby niepełnosprawnej, w tym w zakresie jej funkcji intelektualnych oraz sposobu porozumiewania się z otoczeniem.

§ 1(4). Kurator uzgadnia z osobą niepełnosprawną sposób prowadzenia lub załatwienia spraw, o których mowa w § 1, i informuje osobę niepełnosprawną o podjętych działaniach oraz ich wynikach, tak aby mogła podejmować decyzje i działania odpowiednie do aktualnego stanu sprawy.

§ 2. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej, dla której była ustanowiona.